Polski

           

Powstanie Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego wiąże się ściśle z utworzeniem Uniwersytetu Poznańskiego (1919); utworzenie zaś Uniwersytetu – z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Biorąc pod uwagę ogrom zadań organizacyjnych, związanych przede wszystkim z brakiem kadry naukowo-dydaktycznej oraz brakiem materialnych podstaw funkcjonowania Uniwersytetu, Ruch został założony bardzo szybko, gdyż już w 1921 r. Jest to więc najstarsze czasopismo prawnicze w Polsce. Kluczową rolę w jego powstaniu odgrywał nie tylko Uniwersytet Poznański, lecz także Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz nieistniejące już dzisiaj Towarzystwo Prawnicze i Ekonomiczne. Ruch przez pierwsze lata swego istnienia (1921–1924) stanowił „organ” tych instytucji, by później przejść pod wyłączną już odpowiedzialność Uniwersytetu. Mówiąc językiem współczesnym, „format” czasopisma wówczas przyjęty okazał się niezwykle trwały i – jak można sądzić – nad wyraz udany. RPEiS powstał bowiem od razu jako kwartalnik, od razu jako pismo o zasięgu ogólnokrajowym, od razu też miał integrować różne, choć pokrewne dyscypliny wiedzy. Początkowo dyscyplinami tymi były nauki prawne i ekonomiczne, co znalazło odzwierciedlenie w nazwie czasopisma: Ruch Prawniczy i Ekonomiczny. Od razu też miał być „ruchem”, a więc pismem przedstawiającym aktualne trendy metodologiczne, zagadnienia i wyniki badań uzyskiwanych w ramach dyscyplin prawniczych i ekonomicznych.

 

Niezależnie od zasług wskazanych wyżej instytucji, bez ryzyka błędu można założyć, że Ruch nie powstałby, przynajmniej w znanej nam postaci, gdyby nie ogrom pracy koncepcyjnej i organizatorskiej prof. Antoniego Peretiatkowicza, który musiał niekiedy dopłacać do wydania kolejnych numerów z własnej kieszeni. Zasługi prof. Peretiatkowicza nie ograniczały się jedynie do spraw organizacyjnych; nadał on szczególne piętno wszystkim właściwie z ogólnych założeń czy fundamentów, na których oparte zostało czasopismo.

 

Idea integrowania z sobą różnych dyscyplin naukowych przyniosła już w 1925 r. znaczące rozbudowanie zagadnień podejmowanych przez Ruch, który włączając w swój obręb socjologię, stał się Ruchem Prawniczym, Ekonomicznym i Socjologicznym – nazwę tę nazwę nosi po dziś dzień. Czasopismo objęło więc dyscypliny ze sobą powiązane i nawzajem na siebie oddziałujące; co w jakimś sensie wyprzedziło o kilkadziesiąt lat postulowaną później w opracowaniach metodologicznych konieczność wzajemnej integracji nauk, w tym tzw. zewnętrzną integrację prawoznawstwa. Rozwijanie dziedzin wiedzy z różnych perspektyw badających ostatecznie ten sam fenomen miało przy tym pomóc najszerzej rozumianemu rozwojowi odrodzonego przed kilku laty Państwa. Wymuszało to pewną praktycyzację podejmowanych zagadnień. Praktyczny rys Ruchu przejawiał się szczególnie widocznie w charakterze publikowanych w nim tekstów, wśród których nad wyraz liczne były recenzje, orzeczenia (niejednokrotnie z krótkimi komentarzami) oraz (niejednokrotnie autorskie) projekty aktów normatywnych. Charakterystyczną dla okresu przedwojennego, odrębną od artykułów postacią wypowiedzi o prawie były ankiety; świadczyły one o głębokim zaangażowaniu czasopisma w rozwiązywanie podstawowych problemów ustrojowych. Wyraźnie też dbano o ogólnokrajowy charakter czasopisma. Prawdziwie „ogólny” charakter pisma nie zostałby osiągnięty bez współpracy z autorami zagranicznymi. Chyba najlepszym dowodem przedwojennego statusu Ruchu są nazwiska takich autorów, jak Hans Kelsen, Gustaw Radbruch, a nawet prezydent Francji Raymond Poincaré, którzy nadesłali oryginalne teksty zamówione przez redakcję.

 

Czasopismo przestało być wydawane wraz z wybuchem II wojny światowej, po zakończeniu której nie udało się wznowić jego działalności. Nastąpiło to po dopiero w 1958 r., gdy zaczęło się ukazywać pod pierwotną nazwą Ruchu Prawniczego i Ekonomicznego jako „Organ Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Wyższej Szkoły Ekonomicznej”. Socjologię udało się włączyć w jego ramy dwa lata później, czego konsekwencją była ponowna zmiany nazwy. W odrodzeniu czasopisma wielkie zasługi położył jego nowy redaktor naczelny prof. Alfred Ohanowicz, który pełnił tę funkcję do 1981 r. W kolejnym roku pieczę nad Ruchem przejął prof. Zbigniew Radwański, który był redaktorem naczelnym do roku 1990.

 

Odrodzone czasopismo zarówno w swej formie, jak i treści publikowanych opracowań jednoznacznie nawiązało do swoich przedwojennych korzeni, w szczególności przedwojennego wzorca naukowego. Pozwoliło to na utrzymanie ciągłości idei, jaka przyświecała czasopismu, i zachowania jego podstawowych założeń. Pismu podobnie jak w okresie przedwojennym przyświecała idea integracji trzech dziedzin nauki, głęboko zaangażowanych w procesy rozwoju społeczno-gospodarczego. Idea ta wybrzmiewała chyba najdobitniej przy okazji wydawania numerów monotematycznych, kompleksowo analizujących dane zagadnienie (np. rodzinę) z perspektywy różnych dyscyplin naukowych (problem ustalenia ojcostwa podjął nawet wybitny matematyk, Hugo Steinhaus).

 

Układ treści pozostał właściwie niezmienny, zachowana została także ciągłość numeracji poszczególnych roczników. Wyraźne zmiany nastąpiły natomiast w odniesieniu do charakteru publikowanych opracowań, między innymi zrezygnowano z publikowania orzecznictwa. W Ruchu zaczęło ukazywać się znacznie więcej niż w okresie przedwojennym artykułów dogmatycznoprawnych, podejmujących zagadnienia z wszystkich właściwie dyscyplin naukowych prawoznawstwa. Liczne teksty poświęcono także zagadnieniom teorii prawa; niektóre z nich do dziś stanowią zresztą kanon dla danych problemów tej dyscypliny. Nie udało się oczywiście uniknąć publikowania prac pisanych z perspektywy marksowsko-leninowskich założeń ideologicznych, niemniej z perspektywy czasu liczba takich opracowań wydaje się zaskakująco niewielka. Problem stracił na doniosłości w 1989 r.; w tym samym roku Senat UAM uchwałą z 17 stycznia przyznał Ruchowi medal „Za zasługi dla Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu”.

 

Wraz z przemianami ustrojowymi i objęciem redakcji najpierw przez prof. Zygmunta Ziembińskiego (1991–1996), a następnie przez prof. Macieja Zielińskiego (1997–2003), czasopismo, zachowując swoje pierwotne, przedwojenne jeszcze założenia, podjęło próbę nieznacznego ich przedefiniowania. Jasno założenia redakcyjne sformułował prof. Ziembiński, deklarując starania o to, aby dla Ruchu „to co istotne dla opublikowanych artykułów, a związanych z funkcjonalnością i dysfunkcjonalnością prawa [było] wskazanie, co jest przydatne, a co nieprzydatne w dążeniu do demokratycznego państwa prawnego realizującego zasady sprawiedliwości społecznej i zapewniającego w miarę dostatnie życie społeczeństwa”.

 

Przełom społeczno-polityczny zaznaczył się najwyraźniej w tematyce publikowanych artykułów, w których zaczęły dominować teksty poświęcone właśnie zachodzącym przemianom. Wydaje się, że szczególnie doniosłe były tu dyskusje poświęcone podstawom nowej Konstytucji oraz zasadniczym reformom odnoszącym się do samorządu terytorialnego. Zgodnie z intencją redakcji czasopismo miało być rzeczywiście „ruchem”, którego łamy będą służyły wymianie poglądów i „ucieraniu” proponowanych rozwiązań problemów związanych z następującymi przemianami społeczno-gospodarczymi. Zauważalna aktualizacja podejmowanej tematyki nie stała na przeszkodzie utrzymywaniu interdyscyplinarności czasopisma; obaj zresztą redaktorzy wielokrotnie wskazywali w swych pracach na potrzebę integracji różnych nauk, dla których badania interdyscyplinarne wydają się warunkiem koniecznym. Najlepsze świadectwo interdyscyplinarności stanowią, podobnie jak w okresie wcześniejszym, zeszyty monotematyczne. Punktem wyjścia takich zeszytów były zwykle określone problemy prawne, niemniej ich analiza przeprowadzana zwykle była nie tylko z perspektywy dogmatycznoprawnej, ale i ekonomicznej i socjologicznej. Można powiedzieć, że dany temat opracowywany był z jednej strony monograficznie, z drugiej – interdyscyplinarnie.

 

W roku 2003 redaktorem naczelnym Ruchu została prof. Teresa Rabska. Nie ulega wątpliwości, że RPEiS w okresie, w którym kierowała nim prof. Rabska, zachował wszystkie swoje pierwotne założenia, twórczo rozwijając je w nowym otoczeniu społeczno-gospodarczym, które chyba można określić mianem „stabilizującej się gospodarki rynkowej”. Warto tu jako podsumowanie przytoczyć słowa prof. Rabskiej wygłoszone z okazji obchodów 85-lecia powstania RPEiS^[1]: „[…] fenomen »Ruchu« przejawia się w zachowaniu ciągłości czasopisma i jego założeń wytyczonych u jego początków. Ciągłość tę rozpatrywać można w różnych aspektach: czasowym – »Ruch» jest jedynym czasopismem prawniczym o rodowodzie przedwojennym zachowującym jednolity profil i odwołującym się do swoich korzeni; merytorycznym – redaktorzy »Ruchu« zawsze dążyli do utrzymania charakteru naukowego i zasięgu ogólnopaństwowego czasopisma, oraz do aktywnego zaangażowania w sprawy nauki i życia społecznego i gospodarczego Rzeczypospolitej. Ciągłość tę widać też w jego unikalnym interdyscyplinarnym charakterze, tj. łączeniu trzech dziedzin nauki: prawa, ekonomii i socjologii […]”.

 

W 2018 r. funkcję redaktora naczelnego objął prof. Marek Smolak, który kontynuuje podstawowe zadanie, jakie postawił przed Ruchem prof. Zygmunt Ziembiński, a mianowicie badanie szeroko pojętej problematyki funkcjonalności i dysfunkcjonalności.

^[1] Za: M. Smolak, 95 rocznica powstania czasopisma, RPEiS 78(2), 2016: 3.